ساختار زیبایی شناسی تعریض در غزلیات حافظ (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تعریض از مباحثی است که درخصوص آن بین بلاغت دانان، اختلاف بوده است. این صنعت در شعرشاعران مختلف نمود داشته، اما در شعرحافظ به شکل بارزتری متجلّی شده است به گونه ای که بدون در نظرگرفتن آن، معانی بسیاری از اشعار حافظ دریافت نمی شود. یکی از جلوه های زیبایی شناسی شعر حافظ، ایهام هنری آن است. دلایل مختلفی از جمله روح عنادی و سرکش خواجه و مشرب عمیق انتقادی و افکار و عقاید سنت برانداز او باعث شده تا گناهکاری و تزویر مخالفان خود را افشا کند و با تعریض به تمسخر بگیرد. او در غزلیات خود در قالب کلمه ها و جمله ها، تعریض هایی را نهفته است که درک معنای شعرش تنها با شناخت این ابزار هنری ممکن است. در این مقاله سعی بر آن است هرچند مختصر با مطالعه غزلیات حافظ، اغراض تعریض اعم از: استهزاء، بیان کثرت، حسن طلب، بیان آرزو، تشویق، مفاخره، اغراق، ریشخند، تنبیه، تحقیر و... شناسایی شود و دلایل زیبایی شناسانه به کارگیری تعریض و تنوع این صنعت در شعر او که بیشتر ناشی از نمودهای زبانی و ایمایی و روابط هم نشینی و جانشینی میان نشانه های حاضر در زنجیره زبانی و دیگر نشانه های غایب در بافت کلامی حافظ است؛ مورد تجزیه وتحلیل قرار گیرد.