امکان یابی کاربست روش اجتهادی در علوم انسانی (مورد مطالعه: رهبری در مدیریت اسلامی) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

این نوشتار در مسیر امکان یابی کاربست روش اجتهادی در علوم انسانی به مورد کاوی شیوه رهبری در مدیریت اسلامی، با استفاده از آموزه های اسلامی و براساس تحلیل اجتهادی می پردازد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که روش اجتهادی روشی ترکیبی است که با دانش ترکیبی مدیریت از شاخه های علوم انسانی رابطه دارد و شیوه رهبری اسلامی به عنوان یکی از موضوعات علوم انسانی در دایره روش اجتهادی قابل تحلیل است.افزون براین، با عنایت به روش اجتهادی در آموزه های اسلامی، دو دسته گزاره مشاهده می شود که در هر دو دسته، بخشی از گزاره های قرآنی و بخشی از گزاره های روایی وجود دارد؛ برخی از گزاره های دسته اول مستقیماً رابطه حاکم یا رهبر را با پیروان و نحوه تعامل با آنان را به تصویر می کشد. باوجوداین، دسته ای از این گزاره ها خطابات عامی هستند که می توان از اطلاق شان، سبک نرمش مطلق را اصطیاد نمود.ازاین رو، می توان گفت که این دسته از گزاره ها بر نرمش و رفق مطلق دلالت دارد و دسته دوم از گزاره های قرآنی و روایی بر اختلاط نرمش با شدت عمل تأکید می کنند؛ با توجه به این دو دسته از گزاره ها طبق قواعد اصولی و فقهی در روش اجتهادی می توان در مقام جمع بین گزاره ها هر جا دسته ای از گزاره ها (ادله ای) بر موضوعی به طور مطلق دلالت داشته باشند، در عین حال دسته ای دیگر از گزاره ها بر همان موضوع به طور مقید دلالت کنند، گزاره های مطلق را بر مقید حمل کرد؛ چه اینکه طبق قاعده « الجمع مهما امکن اولی من الطرح » ادله ای که مطلق است را می توان حمل بر مقید کرد، در نتیجه می توان استنباط کرد که در سبک رهبری هم نرمش و هم شدت عمل لازم است؛ ازاین رو، نتیجه تحلیل اجتهادی آن است که رهبری در مدیریت اسلامی آمیزه ای از «نرمش حداکثری و شدت حداقلی» است.