فرهنگ فال و طالع بینی در دوره صفوی با استناد بر غزلیات محسن تآثیر تبریزی و فالنامه محفوظ در موزه توپقاپی سرای استانبول (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

متون نظم و نثر ادب فارسی علاوه بر دارا بودن مضامین زیبای ادبی، مذهبی، اخلاقی، علمی و ... دربردارنده اطلاعات مفیدی درخصوص اجتماعات و طرز زندگی ایرانیان در قرون گذشته و حال  هستند. در متون نظم عصر صفویه که مقارن با ظهور سبک هندی در شعر فارسی است، شاهد نمود بیشتر عناصر گوناگون فرهنگ عامه ازجمله، فرهنگ اعتقاد به فال و طالع هستیم. در این میان، کتاب فالنامه یکی از آثار فاخر ادبی دوره صفویه است که به شکل نسخ مصور نیز وجود دارد و نسخه ای از آن در موزه توپقاپی سرای استانبول نگهداری می شود. محسن تأثیر تبریزی نیز از شاعران با ذوق عصر صفویه در غزلیاتش اشارات زیادی به مسائل مرتبط با فرهنگ عامه ازجمله باورها، رسوم، نحوه زندگی مردم، زبان محاوره و... دارد؛ بنابراین در این پژوهش سعی خواهد شد پس از اشاره به اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر تأثیر تبریزی و بیان علل نفوذ چشمگیر فرهنگ عامه در شعر این دوره، به بازتاب فرهنگ فال و طالع در غزل های او بپردازیم؛ و با ارائه نمونه هایی از ابیات، زیبایی های شعر وی و دیدگاهش را در این خصوص نشان دهیم همچنین تأکیدی داشته باشیم به اهمیت مطالعات ادب فارسی در جهت احیا و حفظ فرهنگ عامه ایران. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای به رشته تحریر در آمده است. یافته های پژوهش حاکی از نقش پررنگ فرهنگ عامیانه فال بینی در آثار تأثیر تبریزی و فالنامه مصور موجود در موزه توپقاپی سرای استانبول است. اهداف پژوهش: بررسی بازتاب انواع طالع بینی و ابزار آن در غزلیات تأثیر تبریزی. بررسی بازتاب انواع فال و استخاره در غزلیات تأثیر تبریزی. سؤالات پژوهش : بازتاب انواع طالع بینی و ابزار آن در غزلیات تأثیر تبریزی چگونه است؟ بازتاب انواع فال و استخاره در غزلیات تأثیر تبریزی چگونه است؟