طاهره سلگی

قدرت نرم یکی از مهم ترین مؤلفه های حکومت ها و دولت ها برای تغییر اذهان نسبت به خود است. کارکرد مؤلفه های این قدرت، زمینه را برای تغییر افکار و اذهان به سمت مطلوب فراهم می کند و تقریباً همه دولت های موفق و برتر، به این مهم توجه خاص مبذول می دارند. این توجه پس از جنگ جهانی دوم و توسعه و گسترش صنعت سینما و اقبال عامه به این رسانه ماهیت و کارکرد مضاعفی پیدا کرده است. سینما، به عنوان یک ابَررسانه قدرتمند، توانایی بسیار بالایی در معرفی سرزمین ها، قومیت ها، ملت ها و سیاست های یک کشور پیدا کرده است. این مهم، مستمراً از مسیر کاربست قدرت نرم و به خدمت گرفتن رسانه ها با تکیه بر ابزارها و فن آوری های هنرمندانه، قادر است تصویری غیرواقعی ارائه کند که مطلوب و مقصود کارگردان و جریان حاکم بر تولید رسانه و «آفرینندگان دنیای جدید» مبتنی بر قدرت نرم است. سینما در حقیقت یکی از بهترین ابزارهای قدرت نرم در خدمت بازنمایی واقعیت است. در این نوشتار، جایگاه یهودیان روسیه با تکیه بر بازنمایی آنان در فیلم های سینمایی منتخب مورد توجه قرار گرفته و از خلال آن چگونگی توجه و تعامل با اقلیت یهودی مورد تجزیه و تحلیل واقع شده است. بازنمایی یهودیان در سینمای روسیه مبتنی بر کلیشه های رایج خوب و بد در سینماهای صاحب سبک دیگر است و بار اصلی فیلم در دفاع از حقوق آنان و حمایت از اقلیت مظلوم نمایانده، تنظیم شده است. یهودیان در سینمای روسیه به عنوان یک اقلیت قومی، همواره مظلوم، مهجور و ستمدیده به تصویر کشیده می شوند.

این نوشتار ویژگی فیلم های دهه 1970 تا 2010 سینمای روسیه را بررسی و تحلیل می کند. در دهه 60 قرن بیستم، سینمای روسیه به جهان شناسانده شد و پیش از گذشته در مسیر پیشرفت قرار گرفت. سیاست های نرم فرهنگی دوران اُتتیپل[1] و وضعیت هنر و جامعه در عصر پرسترویکا، فیلم های دهه های 1970 و 1980 را به پدیده ای ویژه تبدیل کرد که بازتاب روشنی از روابط اجتماعی آن عصر است. آزادیِ ناگهان جاری شده در بستر هنر اتحاد شوروی - که در آستانه فروپاشی بود - سینمای دهه 1990 را نیز تحت تأثیر قرار داد و بسیاری از نابسامانی های اجتماعی، عریان تر از همیشه به نمایش گذاشته شدند. دهه نخست قرن بیست و یکم، سینمای روسیه میزبان فیلم هایی از جنس فیلم های سینمای هالیوود بود و تلاش کرد این راه را مصمم ادامه دهد. در این دهه، سینمای روسیه شاهد تصاویری بود که پیش از این به خود ندیده بود. با تغییر کارکرد هنر در دوران پساشوروی، رویکرد هنرمندان نیز تغییر کرد و سینما نیز در بسیاری موارد به گیشه می اندیشید. نسخه روسی رؤیای آمریکایی در فیلم های گیشه ای روسیه دیده می شود؛ اما دغدغه آسیب شناسی اجتماعی و ساختن یا بازگشت به هویت روسی، همچنان در برخی فیلم های روسیه جدید قابل مشاهده است. سینمای معناگرای روسیه را می توان تأیید این مدعا دانست. حمایت های دولتی از فیلم های اقتباسی از آثار ادبی و رویدادها تاریخی، منجر به تولید فیلم های ماندگاری در این حوزه شده است. سینمای روسیه، دوران گذار خود را گذرانده است و انتظار می رود به زودی شاهد آثاری باشیم که ردپای هویت غیرروسی کمتر در آن ها دیده شود.