سید غدیر هاشمی کاشانی

سابقه و هدف: تأثیر اخلاق بر سلامت معنوی امری پذیرفتنی است و علاوه بر مؤیّدداشتن از قرآن و روایات، بسیاری از پژوهشگران داخلی و خارجی نیز به آن اذعان کرده و آثاری را در این باره نگاشته اند؛ گرچه مخالفت هایی نیز با این مسئله شده است. هدف پژوهش حاضر تبیین تأثیر اخلاق بر سلامت معنوی از منظر قرآن و روایات بود. روش کار: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است که با استناد به آیات قرآن و روایات معصومان (ع) انجام شده است. برای نگارش این مقاله علاوه بر استفاده از منابع مزبور، مقالات در پایگاه های اطلاعاتی جست وجو و مقالاتِ همسو مطالعه و بررسی شد. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: در قرآن و روایات اعتنای زیادی به اخلاق شده است و میزان فراوانی این دست از آموزه ها بعد از آموزه های عقائدی و در وهله دوم قرار دارد. از نگاه آموزه های اسلامی، اخلاق از جهات مختلف بر سلامت روانی جامعه تأثیر می گذارد. از جنبه فردی، اهتمام به فضایل و اجتناب از رذایل اخلاقی -برخلاف دیدگاه برخی از اندیشمندان غربی- آرامشِ واقعی فردی را به همراه دارد. اخلاق از جنبه اجتماعی، امنیت افزایی و آرامش زایی می کند و از آسیب های اجتماعی در جامعه می کاهد. اخلاق اقتصادی با استفاده صحیح از نعمت های الهی و کمک به قشرهای آسیب پذیر جامعه، علاوه بر سلامت افزایی جسمانی و معنویِ فردی، سلامت اجتماعی را نیز به لحاظ زدودن آسیب های اجتماعی و اقتصادی ناشی از فقر فراهم می نماید. نتیجه گیری: برای کاهش اختلالات روحی-روانی افراد و به حداقل رساندنِ بزهکاری های اجتماعی، می توان از ترویج بجا و شایسته اخلاق و آموزه های اخلاقی به عنوان یکی از قوی ترین کاهنده ها بهره گرفت تا سلامت معنوی فرد و جامعه تضمین گردد.

امید در لغت به معنای آرزو و چشمداشت (1) و دراصطلاح به معنای باورداشتن به نتیجه مثبتِ اتفاقات و شرایط و یا تعلق دل به حصول محبوبی در آینده است (2). سلامتی واژه ای عربی و از ریشه سلم و در اصل به معنای کسی است که از نیش مار در امان باشد (3) و یا درخت تنومندی که آفت پذیر نیست و یا سنگ محکمی که تَرَک و شکستگی ندارد (4).

واژه کاوی در قرآن، از ارکانِ بنیادینِ فهمِ مفاهیم و مقاصد قرآن محسوب می شود که از منظرها و ابعاد گوناگون و در سطوح مختلف مورد واکاوی قرار گرفته است. در روایت های تفسیری اهل بیت(ع)- به عنوان مفسران حقیقی قرآن- نیز واژگان کاوی بسیار مورد توجه بوده و تحلیل های مختلفی از این ذوات مقدسه(ع) صادر شده است. جستار حاضر با توجه به اهمیت واژه پژوهی، با گردآوری داده های مرتبط از روایات تفسیری و توصیف و تحلیل این داده ها، به گونه شناسی آنها پرداخته و گونه های بدست آمده را در عناوین ذیل بیان می دارد: تبیین معنای ظاهری واژه، ترادف نگری در بیان معنای بدوی واژگان، بیان وجه تسمیه واژگان، قرآن کاوی واژگانی، تبیین معنای مجازی کلمات، بیان مصادیق واژه ها، بیان معنای لغات اضداد، تحلیل نحوی واژ، تبیین واژه در قرائات مختلف، واژه کاوی فرهنگ-نگرانه و بیان معنای بطنی و تأویلی کلمات. روایات تفسیری مزبور، با اینکه در تبیین معنای واژگان کمک شایانی می کند اما بعضا از بُعد دلالی ضعف دارند و در استفاده از آنها باید به معیارهای نقدالمتنی مانند عرضه به قرآن و... نیز توجه نمود.