علی نورمحمدیان

در عصر حاضر تحقق تمدن نوین اسلامی اهمیت ویژه ای دارد و یکی از الزامات تحقق تمدن نوین اسلامی تربیت نیروی انسانی است. چیستی نقش تقوا به عنوان یک مفهوم بنیادین در اخلاق فردی و خودمهارگری به عنوان یک مفهوم مورد توجه روانشناسی در ساخت انسان تمدن ساز، مسئله این پژوهش است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مطالعه ی اسنادی است. این پژوهش که ماهیتی کیفی داشته با توجه به خاستگاه تقوا که وحی، عقل و شریعت است و خاستگاه خودمهارگری که دانش تجربی و حسی است، ابتدا عناصر مؤثر در ایجاد تقوا و خودمهارگری احصاء شده و سپس با روش توصیفی و تحلیلی، تأثیر دو مفهوم تقوا و خودمهارگری در تربیت انسان تمدن ساز تبیین شده است. در اسلام، توجه به پیامدهای رفتار، عبرت گیری، کرامت نفس، محاسبه نفس، استفاده از الگوها و اسوه ها و عنصر عقلانیت جهت اتصاف به تقوا تاکید شده و در اندیشه روان شناختی به خصوص مکتب رفتارگرایی به تقویت خود، تجربه های جانشینی، خودکارآمدی، خودسنجی، سرمشق گیری، تشویق و شناخت سفارش شده است؛ توجه به ماهیت و کارکرد این عناصر، نشان دهنده ی برخی عناصر مشترک و هم افزا برای ورود انسان به حوزه تمدن سازی است.

با توجه به جایگاه بسیجیان در تحقق ارزش ها، آشنایی بسیجیان با فریضه امر به معروف و نهی از منکر ضروری است. هرگونه برنامه ریزی برای گسترش این فریضه در بین اقشار مختلف بسیج، نیازمند آگاهی متولیان بسیج از میزان شناخت بسیجیان از چیستی، چرایی و چگونگی فریضه است. این پژوهش با روش پیمایشی در جمعیت هدف بسیجیان شهر کرمان با حجم نمونه آماری 231 نفر از طریق پرسش نامه محقق ساخته، انجام گرفته و یافته ها نشان می دهد، میزان آشنایی بسیجیان با چیستی، چرایی و چگونگی امر به معروف و نهی از منکر، (وضع موجود) به ترتیب 2.579، 2.69 و 2.187 با میانگین 2.459 است. همین روند با جامعه آماری 69 نفر از نخبگان و خبرگان، با استفاده از پرسشنامه ی متناسب با شاخص های پرسشنامه وضع موجود انجام گرفت و وضعیت مورد انتظار برای سه حوزه چیستی، چرایی و چگونگی به ترتیب 2.972، 3.747 و 3.877 بدست آمد. تحلیل و مقایسه وضعیت موجود با وضعیت حد انتظار، نشان دهنده بیشترین ضعف در چگونگی است. مهمترین راهکارهای گسترش فریضه، در سه حوزه فردی و بین فردی، سازمانی و برون سازمانی بر مبنای مصاحبه با نخبگان و خبرگان و استفاده از اسناد، احصاء و اولویت بندی شد.