مقصود فراستخواه

تحولات جهانی ودگرگونی  عظیم در ساختارها بویژه ظهور« فناوری اطلاعات وارتباطات» و« اقتصاد دانش» به مباحثات مربوط به کیفیت در نظام علمی را اهمیت خاصی بخشیده است. این در حالی است که نظام جامعی برای  ارزیابی کیفیت در نظام علمی ایران  که مورد اجماع دانشگاهیان وسیاستگذاران،ومطابق با اصول وهنجارهای علمی ودانشگاهی در سطح بین المللی ومتناسب با زمینه های ملی  باشد،تا کنون استقرار نیافته است. در این مقاله ضمن نقد وبررسی فعالیت های صورت گرفته  ووضعیت موجود ارزیابی در ایران ،با روش بررسی تاریخی وتحقیق کیفی وبا استفاده از نتایج مطالعات تطبیقی  ،مدلی از افق مطلوب بر مبنای الگویی «نه وجهی» و«نظام اعتبار سنجی» (ارزیابی درونی وسپس ارزیابی بیرونی)   ارائه شده است. با استفاده از  الگوی «مسأله ها /راه حلها» ، چالشهای اساسی ارزشیابی علمی در ایران  دسته بندی شده ونه گام اصلی برای مواجهه با این چالشها واستقرار نظام جامع ارزیابی آموزشی عالی پیشنهاد شده است که در چهار سطح 1.نظام اطلاعات دانشگاهی2.سیستم ارزیابی در دانشگاه3.ارزیابی بیرونی و اعتبار سنجی و4 .پایش ملی نظام علمی قابل سطح بندی هستند. افق مطلوب ارزیابی وارتقای کیفیت تنها از طریق نقش حمایتی وبسترسازِ دولت در توسعه زیر ساختهای لازم برای پایش ملی نظام علمی ،وبا ابتکارات درونزای دانشگاه ها ونهادهای علمی ،در فضایی رقابتی  از محیط ملی و بین المللی  ،دست یافتنی است.

جهانی شدن و ظهور اقتصاد دانش به همراه شرایط رقابتی، ‌پرسش از کیفیت آموزش عالی را برجسته کرده است. این کار بدون اصلاح نهادها و کنش های نهادسازی امکان پذیر نیست. «دیرآیندگان» توسعه، از جمله جامعه ایرانی، با مساله دوگانه ای دست به گریبان هستند. از یک سو هنجاری های مشترک و اجماعیات بین المللی در تضمین کیفیت آموزش عالی پیش روی آنهاست و از سوی دیگر، پابند محدودیت ها و دشواری های خاصی هستند که از پیچیدگی های ساختاری این نوع جوامع ناشی می شود. تحلیل روابط میان زمینه های فرهنگی و اجتماعی جوامع با مولفه های تضمین کیفیت آموزش عالی، با به دست دادن «نقشه ای شناختی»، امکان آن را فراهم می آورد که کنشگران در هر سه سطح جامعه، دانشگاه و دولت، با شناخت بیشتری بتوانند درباره ویژگی های الگوی مناسب ارزشیابی و اعتبارسنجی آموزش عالی و ملزومات سیاستی، راهبردی و عملیاتی مربوط به استقرار کیفیت، تصمیم بگیرند و عمل کنند

ارتقای مداوم کیفیت علم، دانشگاه و آموزش عالی، مستلزم توسعه درونزای فرهنگ ارزشیابی است که به نوبه خود نیازمند روحیات و رفتارهای خود ارزیابی و خود تنظیمی و التزام درونی به کیفیت در میان یاران و ذی نفعان آموزش عالی است. هدف مقاله حاضر کمک به شناخت بیشتر جایگاه اخلاق دانشگاهی و حرفه ای علمی در توسعه فرهنگ ارزشیابی، در دانشگاهها و مراکز علمی است. مقاله همچنین می کوشد که شناخت بیشتری نسبت به چگونگی و سازوکارهای توسعه اخلاقات حرفه ای علمی فراهم بیاورد. برای این کار روش تحقیق «نظریه برخاسته از دادهها» به کار گرفته شده است. بازی ارزشیابی آموزش عالی ناشی از یک رشته موجبات علی است که اخلاق حرفه ای علمی به عنوان یکی از مهمترین سائقهای رفتاری، از جمله این موجبات علی به شمار می آید. این در حالی است که اخلاق علمی، وضعیت بحث انگیزی در ایران دارد که خود ناشی از مساله آمیز بودن زمینه های موجود فرهنگ دانشگاهی و فرهنگ اجتماع علمی در کشور است. البته این امر، به نوبه خود انعکاسی از ضعف ها و نارسایی های عمومی تر در اخلاق اجتماعی است که آن هم تحت تاثیر عوامل زمینه ای، محیطی، ساختاری و تاریخی شکل می گیرد. بنابراین وضعیت مساله انگیز اخلاق علمی ما، با رویکرهای اراده گرایانه و خطاانگارانه، قابل توضیح نیست بلکه باید اولا منطق محیطی، زمینه ای و ساختاری فهمیده شود و ثانیا بسترهای تعاملی برای دست به کار شدن خود دانشگاهها و انجمنهای علمی و تخصصی و نهادهای حرفه ای فراهم گردد چرا که توسعه اخلاق حرفه ای، نه با پند و اندرزها و نه با فرهنگ سازی های بیرونی (به ویژه از نوع دولتی آن) بلکه از طریق کنشهای ارتباطی خود یاران و ذی نفعان اجتماع علمی و دانشگاهی، و به صورت شیوع و انتشار درونزا، میسر می شود. مقاله، همچنین پیشنهادهایی برای اجماع بر سر منشور اخلاق حرفه ای علمی عرضه کرده است.

آزادی علمی بدین معناست که اعضای جامعه علمی به صورت فردی یا جمعی در پیگیری ، توسعه و انتقال دانش ، به طرق مختلف آزاد باشند . آزادی علمی به معنای اخص کلمه ، تنها در دوره جدید تاریخ دانشگاه و طی سده های نوزده و بیست کم و بیش در جوامع آزاد دنیا به صورت نهادینه درآمد ؛ اما در این دوره نیز حریم آزادی علمی دانشگاهیان در معرض تجاوز اشکال مختلف قدرت و خشونت بود ؛ برای نمونه می توان به مصائب تعداد زیادی از دانشوران در دوران حاکمیت نازی ها در آلمان ، فاشیست ها در ایتالیا و حتی در دوره مک کارتیسم در یکی از لیبرال ترین جوامع (یعنی ایالات متحده) در منیمه قرن بیستم اشاره کرد .

" افزایش دسترسى به آموزش عالى و حرکت به سوى همگانى کردن آن، از پیش شرطهاى اساسى توسعه علوم و فناورى در کشور است. در این مقاله سعى مى شود با بررسى دلایل افزایش تقاضا براى بهره مندى از آموزش عالى و با توجه به استلزامات عصر اطلاعات و موج سوم چهارچوب اصلى نظام متوازن تحقق دسترسى به آموزش عالى تبیین شده و راهکارهاى آن مورد بحث قرار مى گیرد. "

به نظر آقاى فراستخواه، سنت قانون اساسى در ایران سابقه‏اى 150 ساله دارد و کسانى که آن را مطرح کرده‏اند، به مبانى نظرى آن هم توجه کرده‏اند و در عین حال شریعت را نیز پاس داشته‏اند. نباید میان سنت و تجدد، دوگانگى و تضاد دید. مدرنیته، تجربه خلاقى است که در متن سنت صورت مى‏گیرد و از سنت‏ها مى‏توان براى قانون‏گذارى استفاده کرد.