اصغر افتخاری

انقلاب شکوهمند اسلامی ایران همه مؤمنان به اسلام را به خود جذب کرد و به عنوان یکی از مهم ترین رویدادهای قرن بیستم، آثار ویژه ای در سطوح منطقه ای و بین المللی بر جای گذاشت. با توجه به این که انقلاب اسلامی، مولود قدرت نرم ارزش های دینی ـ اسلامی است، به شکل قابل توجهی در لبنان به دلیل وجود شرایط و زمینه های مساعد آن کشور که ریشه در عوامل مختلفی از جمله روابط تاریخی و فرهنگی دیرینه بین دوکشور و اکثریت شیعیان در آن دارد، تاثیرگذار بوده است. با توجه به موارد مذکور، نگارنده ضمن بررسی تاثیر جمهوری اسلامی ایران بر کشور لبنان، بر اساس نظریه سه بعدی، سعی در اثبات آن دارد که مؤلفه سیاسی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران، با توجه به شرایط مناسب و مساعد لبنان نسبت به دیگر مؤلفه ها، تاثیر بیشتری بر آن کشور داشته است.

چرایی رخ دادن انقلاب ها با رویکردهای گوناگون، موضوع پژوهش های بسیاری بوده است که از این میان، رویکردهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از بیش ترین اقبال برخوردار بوده اند. با این حال، انقلاب اسلامی ایران را با صرف استناد به نظریه های متعارف نمی توان تحلیل و فهم کرد. دلیل این امر نیز به وجود عناصر ارزشی و هویتی در نظریه و عمل انقلاب اسلامی بازمی گردد که از ابتدای نهضت امام خمینی تا کنون، همچنان به حیات و تاثیر خود ادامه می دهند. مقاله حاضر با عنایت به این پرسش مهم که «غایت اصلی انقلاب اسلامی و تاسیس نظام جمهوری اسلامی در ایران چیست؟»، می کوشد تا مستند به اندیشه و عمل امام خمینی، برای آن پاسخی درخور بیابد. از این رو، پس از دسته بندی، بررسی و نقد رویکردها و نظریه های گوناگون مطرح شده در موضوع چرایی و چشم انداز انقلاب اسلامی، نظریه جدیدی ارائه شده است که به نظر می رسد از جامعیت و قابلیت بیش تری در تفسیر و فهم غایت و چشم انداز انقلاب اسلامی مبتنی بر آرمان بنیان گذار آن برخوردار باشد. از این نظریه، با الهام از واژگان و ادبیات امام خمینی با عنوان «نظریه امانت»، تعبیر شده است که در چارچوب اندیشه متعالی مهدویت می گنجد. در پایان مقاله، با احصای گزاره های راهبردی و الزامات عملی این نظریه، شاخص ها و بایسته های قابل استخراج از آن برای چشم انداز جمهوری اسلامی ارائه می شود.

با توجه به تحولات سیاسی در حوزه های داخلی و خارجی می توان ادعا کرد بحران ها به پدیده هایی رایج در عرصه سیاست بدل شده اند و بنابراین، نظام ها باید از آمادگی لازم برای مواجهه با آنها برخوردار باشند. در این تحقیق نویسندگان در پی پاسخ گویی به این سوال اند که الگوی مدیریت بحران سیاسی در سیره حضرت امام خمینی(ره) چیست؟ نگارندگان پس از بیان و نقد مهم ترین رویکردها و الگوهای رایج مدیریت بحران سیاسی به معرفی الگوی مدیریت بحران سیاسی امام(ره) می پردازند و با مطالعه موردی بحران تسخیر لانه جاسوسی به مثابه یکی از بحران های مهم پس از انقلاب اسلامی، عناصر اصلی الگوی مدیریت بحران امام(ره) شامل برنامه ریزی، سازماندهی، تصمیم گیری، هدایت، رهبری، کنترل و نظارت را در سه مرحله قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران بررسی می کنند. جامعیت، پیش نگری، مردم محوری، خدامحوری، قانون محوری، قدرت هماهنگی و هدایت با بهره گیری از الگوی ترکیبی با تاکید بر تعادل بحران، اجتماع اضداد در شخصیت مدیر بحران، خوداتکایی و... از جمله ویژگی های درخور توجه الگوی مدیریت بحران سیاسی امام(ره) است که اجتماع آنها در الگویی مشخص بیانگر نوآوری مقاله است. در این نوشتار از رویکرد توصیفی تحلیلی استفاده شده و روش مطالعه موردی برای طراحی الگو به کار رفته است.

دولت از مبانی تدبیر سیاسی در جوامع انسانی است که علاوه بر ساختار ویژه اش، به اشکال گوناگون در جماعت های انسانی از قبیل، امپراتوری، کشور، ملت ـ دولت و... حضور داشته است. از این رو، ادیان از آن جهت که به مقولة مهم تدبیر سیاسی میپردازند، به موضوع «دولت» نیز توجه داشته اند. این مقاله با روش تحلیل نظری و اسنادی و با هدف بیان معنا و منزلت دولت در قرآن کریم با این پرسش آغاز میشود که مقتضای دینی بودن دولت در گفتمان اسلامی چیست؟ به عبارت دیگر، «اسلامی شدن» دولت در یک جامعه، چه تحول معناشناختی و کارکردی برای دولت در پیخواهد داشت؟ در پاسخ به این پرسش، طرح و نقد نظریه های دولت، انتخاب «نظریة دولت مشروطه» به عنوان نظریة مبنا، بر اساس جهان بینی اسلامی و بازخوانی کارویژه های دولت اسلامی مستند به گفتمان سیاسی اسلامی و معرفی الگوی «دولت اسلامی» حاصل مقالة پیش روی شماست.

در این مقاله مولف سعی دارد تا با ورود به فضای سیاسی حاکم بر اولین حکومت اسلامی، در قالب ساختار و واژگان علوم سیاسی، دیپلماسی حکومت پیامبر(ص) را بررسی کند. برای این منظور پس از نقد تعاریف موجود از دیپلماسی در علم سیاست، مولف اقدام به ارائه تعریفی تازه نموده و سیره عملی و نظری پیامبر(ص) را با توجه به آن ساختار و قالب مورد بررسی مجدد قرار داده تا در نهایت دیپلماسی حکومت پیامبر(ص) برای خواننده توضیح داده شود. درک روابط قدرت در عصر پیامبر(ص) اولویت نخست پس از آن گونه شناسی دیپلمات ها صورت پذیرفته و با توجه به معیارهای چهارگانه مطرح، انواع دیپلمات ها معرفی شده اند. و برخی ویژگی های دیپلمات ها چون التزام اخلاقی، مقبولیت مردمی، علم و آگاهی، زبان دانی و سخنوری و بالاخره حسن ظاهر به عنوان مهمترین شاخص ها مورد بررسی قرار گرفته است. درادامه وظایف پنجگانه ی انواع دیپلمات ها مطابق با نیازهای آن عصر تعریف شده است. فصل مهم این مقاله را «روش های دیپلماتیک» تشکیل می دهد. در این فصل روش های مسالمت آمیز و نظامی معرفی گردیده است است. مکاتبه، مذاکره، امان، عفو و بخشش، ترغیب، گسترش روابط، تظاهر، وقت کشی، میانجیگری، جلوگیری از تشنج و بالاخره استفاده ی بهینه از شرایط تحمیلی مهمترین روش های دیپلماتیک هستند در ذیل مقاله ی روش های مسالمت آمیز طرح شده اند. دسته دوم از روش ها نیز دربرگیرنده موارد ذیل می باشد: ارهاب، سرکوب، تشکیل گروه فشار نظامی و صلح تاکتیکی. در ادامه دو موضوع مهم حقوق دیپلمات ها و مصونیت های دیپلمایتک مورد بحث قرار گرفته و همخوانی آن با عرف سیاسی بررسی شده و در نهایت نیز نامه های پیامیر(ص) مورد تحلیل قرار گرفته اند و ظرافت های دیپلماتیک آنها استخراج شده است. در مجموع مقاله حاضر ضمن ارائه ی تصویری کلی از دیپلماسی اسلامی، راه را برای محققان و منتقدان، جهت تأمل در این بحث بسیار مهم می گشاید.

قدرت سیاسی در هر جامعه، تجلی مجموع قدرتهای مادی، معنوی، سخت و نرم موجود در آن جامعه است. هر چه کشوری از لحاظ قدرت سیاسی توانمندتر باشد، به همان میزان در مدیریت و بهره وری از امکانات بالقوه داخلی و خارجی در راستای اهداف خود توانمندتر است. نقش اساسی در این رابطه را نیروی متخصص و نوآور در سطح جامعه ایفا می کند. نهاد دانشگاه نیز با برعهده گرفتن وظیفه تربیتی و آموزش طبقه نخبه، در جهت دهی افکار عمومی ایفای نقش می کند. کشورهای جهان سوم با وجود داشتن پتانسیلهای بالقوه، به دلیل ضعف قدرت سیاسی در فرایند توسعه، با مشکلات عدیده ای مواجه هستند. از آنجا که بخش وسیعی از کاهش و افزایش قدرت سیاسی این کشورها به دلیل عدم بهره گیری از تخصص در دستگاه حاکم و همچنین گسست نخبگان این کشورها از جامعه خویش است ؛ این مقاله می کوشد در راستای تبیین فرصت ها و چالش های موجود، با اتخاذ روشی توصیفی _ تحلیلی، رابطه دانشگاه با قدرت سیاسی در جهان سوم را با بیان و تشریح دو رابطه سلبی و ایجابی، مورد کنکاش و بررسی قرار دهد. ازمنظر ایحابی، تربیت نیروی انسانی متخصص، بکارگیری نظرات کارشناسانه، رسالت تحلیل گرایانه و وجود طبقه اجتماعی تاثیرگذار زمینه استفاده از فرصت هایی از قبیل افزایش بهروری و کارآمدی، برنامه ریزی مدبرانه، سیاستگذاری صحیح و جهت دهی به افکار عمومی را فراهم ساخته است . از منظرسلبی به حاشیه رفتن علوم انسانی، تربیت نیروهای مخالف، مدرک گرایی، تخصص گرایی مفرط و غیر بومی می تواند منجر به چالش هایی از قبیل عدم رشد علم، عدم تخصص و به تبع آن کارآمدی، تهدید قدرت سیاسی و در نهایت خودبیگانگی شود.

این واقعیت که عدالت و امنیت هر دو از فضایل عالی به شمار آمده و مطلوب جوامع مختلف هستند، پاسخ دادن به این سوال را که «در مقام تعارض، کدامیک از این دو اصل می باشند، و یا اینکه نسبت بین این دو فضیلت چگونه است؟»، بسیار دشوار می سازد. در مقاله حاضر نگارنده ضمن تعریف مفاهیم مذکور و تبیین مواضع بروز تعارض بین «عدالت» و «امنیت» در دو ساحت نظر و عمل، به دسته بندی دیدگاه های موجود جهت خروج از این وضعیت می پردازد. این دیدگاه ها عبارتند از: رویکردهای امنیت محور و عدالت محور. در ادامه ضمن نقد این رویکردها، دیدگاه بدیلی را که بر اصل تعامل استوار است، ارایه می نماید. مطابق این رویکرد جدید، باید بین دو وجه اصلی عدالت و امنیت (کارکرد و بنیاد) تفکیک قائل شد. تنها در این صورت است که مشخص می شود عدالت و امنیت در شرایط طولی (کارکرد امنیت با کارکرد عدالت و یا بنیاد امنیت با بنیاد عدالت) از در تعارض درنمی آیند و تنها در شرایط تقاطعی (کارکرد امنیت با بنیاد عدالت و یا بنیاد امنیت با کارکرد عدالت) چنین تعارضی امکان تحقق می یابد. در این مواقع نیز به طور طبیعی کارکردها بر بنیادها اولویت پیدا می کنند.

مدیریتی انتظامی باید متناسب با شئونات مذهبی و دین مبین اسلام و برگرفته از تعالیم اسلامی، قرآن کریم و ائمه معصومین باشد تا ضمن برقراری نظم وامنیت و آرامش شهروندان، بر اساس اصول ارزشی اسلامی، مدیریتی مطلوب بر این حوزه اعمال شود. نوع پژوهش کاربردی و روش آن تاریخی(اسنادی) است. داده های پژوهش از طریق فیش برداری از کتب، مقالات و پایان نامه ها. جمع آوری شده است. شاخص های بررسی پژوهش بر اساس اصول پنجگانه مدیریتی(برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و رهبری، نظارت و کنترل) است. سؤال اصلی تحقیق «وجوه اشتراک و افتراق (در سطح تاکتیک ها) الگوی مدیریت انتظامی از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) و حضرت علی (ع) کدامند؟»می باشد و نتیجه حاکی از این است که دیدگاه های حضرت امام خمینی (ره) برگرفته از دیدگاه های حضرت علی (ع) بوده و بر اساس اصول علمی مدیریت کاملا منطبق بوده و درعمل با اصول مورد نظر حضرت علی (ع) هم ترکیب شده است. حضرت علی (ع) نیز اصول علمی مدیریت انتظامی را رعایت می نموده اند اما به صورت مدون امروزی نبوده است و در عمل این اصول را با اصول اخلاقی دین مبین اسلام و اصول مدیریت انسانی توام اجرا می نموده اند. متغیرهای زمانی و مکانی بر اصول مورد اشاره تأثیری نداشته و در هر زمان و هر مکان قابلیت اجرا داشته و در سطح تاکتیکی به وجوه افتراقی چون عدم کاربرد ظاهری اصول مدیریت، تاکید بر جنبه های خاص توسط حضرت علی (ع) برخورد می نماییم که افتراق درتاکتیک به حساب می آید. فقط مقتضیات فرهنگی، پیچیدگی ها و پیشرفت های علمی، فرهنگی، سیاسی اقتصادی و ابزار مدیریت جوامع امروزی با جوامع دوران صدر اسلام بر تاکتیک های اجرای این اصول تأثیر گذاشته و موجب افتراق تاکتیکی اصول مورد اشاره متناسب با شرایط و مقتضیات شده است. در پایان الگویی از اصول مشترک مدیریت انتظامی منطبق بر دیدگاه های امام خمینی (ره) و حضرت علی (ع) ارائه گردیده است.

"پیچیده شدن جوامع انسانی آثار متعددی در‌پی داشته است که از آن‌جمله می‌توان به افزایش احتمال وقوع بحران‌های مختلف اشاره کرد. همین امر موجب شده است پرسش از الگوی مطلوب مدیریت بحران به دغدغه‌ای جدی برای تمام نظام‌های سیاسی تبدیل شود. بر این اساس، پژوهش در باب نقش عوامل مختلف در بحران، موضوعیت می‌یابد و به‌طور مسلم «رسانه» یکی از مهم‌ترین این عوامل است. در این مقاله، نویسنده با عطف توجه به ماهیت رسانه‌های نوین که امکان انحصار آنها را در شأن ابزاری متعارف‌ منتفی می‌سازد، به بررسی جایگاه «رسانه» در مقام مدیریت بحران پرداخته است. برای این‌ منظور، نظریه‌ای سه‌وجهی و جامع مبتنی بر «رسانه ‌ـ‌‌ بحران ‌ـ‌ سرمایه اجتماعی» طراحی و عرضه و بر مبنای آن الگویی عملیاتی‌ طراحی شده است که سیر تکوین، تحول و فعالیت بحران را شامل می‌شود. در پایان نیز شش گزاره راهبردی که بایسته‌های فعالیت‌ رسانه‌ای را در مقام مدیریت بحران‌ها دربر می‌گیرد، ارائه شده است. " "افکار عمومی، بحران، رسانه، مدیریت رسانه‌ای، نظام سیاسی "

سئوال اصلی در این تحقیق عبارتست از اینکه: چه عوامل انتظامی بر ترددهای غیرمجاز مرزی در منطقه قصرشیرین تأثیر می گذارند؟ نوع تحقیق کاربردی، روش آن همبستگی است و جامعه آماری آن فرماندهان پاسگاه ها، گروهان ها، هنگ های مرزی قصرشیرین و سومار، فرماندهی و هیأت رئیسه و معاونان انتظامی استان کرمانشاه به صورت تمام شمار به تعداد 75 نفر می باشند. روش گردآوری اطلاعات مطالعه کتابخانه ای و میدانی، ابزار آن طراحی و توزیع پرسشنامه در بین نمونه آماری است. قلمرو زمانی تحقیق «سال 1385» و قلمرو مکانی آن منطقه مرزی قصرشیرین از «چم بیزل» تا «رودخانه مرزی تلخاب» به طول 261 کیلومتر است. نتیجه تحقیق تایید علمی فرضیات و به عبارتی وجود رابطه معنادار بین استقرار مناسب واحدهای مرزی، وجود تجهیزات و امکانات، تسهیلات گذرنامه ای، مبارزه با قاچاق کالا در دروازه های تردد مرزی و بازارچه های مرزی، منابع انسانی سازمانی از نظر کمی و کیفی، کنترل عملیاتی با ترددهای غیرمُجاز مرزی در منطقه موردمطالعه(قصرشیرین)است؛ که منتهی به ارائه پیشنهادهای پژوهشی واجرایی گردیده است.

اگر رویکردهای اصلی به حوزه دین و عمل اجتماعی را به دو دسته اصلی عرفی گرا و شریعت گرا تقسیم نماییم، آن گاه می توان رمضان البوطی را از جمله اندیشمندان بنام اهل سنت در حوزه شریعت گرایی و نقد عرفی گرایی معرفی کرد. در مقاله حاضر نویسنده با رجوع به منابع و متون منتشر شده به قلم بوطی، به بیان بنیادهای نظری و عملی اندیشه وی ـ که بر دینی کردن حیات اجتماعی انسان استوار است ـ پرداخته است. در این باره از اصولی چون عدالت خواهی، نفی سکولاریسم، نوگرایی دینی و بازگشت به اسلام اصیل به عنوان ارکان نظری؛ و از محافظه کاری، داشتن نگرش معطوف به قدرت، اصلاح طلبی و مصلحت گرایی به عنوان اصول سیاست عملی رمضان البوطی سخن گفته شده است.

تاکید شدید بر مرزبندی جغرافیایی در دوره جدید (مدرن) سبب گردید سیاست به دو بخش داخلی و خارجی با لحاظ حدود مطلق و نسبی حاکمیت تقسیم شود. سیاست خارجی و تغییر و تحولاتش ویژگیهای خاصی دارد که متاثر از تفاوت محیطی آن با سیاست داخلی است. برجستگی «ثابتها» در اصول گرایی، این پرسش را مطرح می سازد که در عرصه پرتغییر و تحولی نظیر سیاست خارجی، اصول گرایی به چه معناست و چه نقشی دارد؟ در این مقاله پویاسازی سیاست خارجی از طریق اصول گرایی تبیین گردیده است.

عدالت را باید از جمله اصول و فضائلی نام برد که در مقام کاربرد دارای وسعت و گستره ای وسیع است و لذا پرسش از نسبت عدالت با پدیده های دیگر در حیات انسانی، سؤالی دیرینه ارزیابی می شود که هر روز به ابعاد و سطوح آن افزوده می شود. نوشتار حاضر به طرح سؤال از نسبت عدالت با دو حوزه اصلی سیاسی (یعنی ملی و بین المللی) پرداخته است. به منظور ارائه پاسخی بومی به این سؤال، نیز سیره امام خمینی(ره) را مبنای تحلیل قرار داده که از دو ویژگی «اصالت» و «به روز بودن» برخوردار است.از رهگذر تحلیل اندیشه و عمل امام(ره) در حوزه عدالت سیاسی، نویسنده به دو چهره متفاوت -اما مکمل- از عدالت دست یافته که در قالب «نظریه ایجابی عدالت» و «نظریه سلبی عدالت» ارائه کرده است. مطابق نظریه ایجابی، عدالت از طریق تعدیل فرهنگی، اخلاقی و قانونی در ایجاد سیاست دینی ایفای نقش می کند، حال آنکه در قالب نظریه سلبی، عدالت از طریق توان مندی، توفیق، قانون گرایی و اقتدار شناسانده می شود. آنچه این دو وجه از عدالت را به هم مرتبط می سازد، رعایت اصل «تعدیل» در مقام شناخت، تعریف و کاربردی کردن عدالت است که در اندیشه و عمل امام(ره) نمود تمام دارد.