محمد معین فر

شهرهای جدید، سکونتگاه های نوپا و فاقد هسته اولیه قبلی است که بر اساس برنامه ساختاری از پیش فکر شده ایجاد شده اند. احداث شهرهای جدید حرکتی جدید نیست و سابقه تاریخی طولانی را چه در شرق و چه در غرب پشت سر دارد. اولین تجربه شهرهای جدید در همسایگی ایران یعنی بین النهرین صورت گرفته است. اهداف طراحی و احداث شهرهای جدید ارائ ه مسکن، پالایش و س اماندهی فض ایی م ادر ش هرهای ناحیه ای، جذب سرریزهای جمعیتی، کنترل رشد مادر شهرها، انتق ال مراک ز سیاس ی- اداری، ع دم تخری ب زمین های کشاورزی، توسعه نواحی عقب مانده، اس کان کارگران بخ ش ص نعت، تمرکز زدای ی، توزی ع فض ایی صنعت و جمعیت و... است. شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی و بزرگ ترین شهر استان دهمین شهر پرجمعیت کشور و دومین شهر شمال غرب کشور است جمعیت بالا و به تبع آن مهاجر پذیر بودن شهر در کنار موقعیت استراتژیک و مرزی این شهر و نواحی اطراف لزوم یک بررسی جامع و دقیق در حوزه جمعیت شناسی و اسکان بهینه جمعیت در این شهر را اثبات می کند. مهم ترین هدف این تحقیق مکان یابی شهر جدید در پیرامون مادر شهر ارومیه با در نظر گرفتن مسائل اکولوژیکی و توسعه پایدار است. روش تحقیق بر اساس هدف جز تحقیقات کاربردی و از نظر روش جز تحقیقات توصیفی- تحلیلی است. مهمترین ابزار بکار رفته نرم افزار های سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل تحلیل سلسله مراتبی بوده و مبنای تئوریکی مکان یابی استفاده از روش مک هارگ جهت شناسایی معیارهای موثر در تحقیق است.

هدف اصلی این مقاله عبارت است از مکانیابی شهرهای جدید جهت سرریز جمعیتی کلانشهرها با رویکرد توسعه پایدار با تاکید بر کلانشهر ارومیه است. سوال اصلی مقاله این است که آیا با مکان یابی مناسب شهرهای جدید می توان سرریز جمعیتی کلان شهرها (کلان شهر ارومیه) به شکل مطلوب ساماندهی نمود؟ روش تحقیق این پژوهش، توصیفی – تحلیلی و نوع آن کاربردی است. ابزاری که برای مدل سازی چنین تحلیلی به کار گرفته می شود، ابزار GIS است، در سال های اخیر روشن شده است که روش های بهره گیری از GIS در کنار کاربرد مؤثر داده های رقومی جدید، قادر به بخشیدن حیات تازه ای در نظریه های مدل سازی توسعه شهری در خط مشی های برنامه ریزی به شمار می آید. مبنای کار این پژوهش تهیه لایه های اطلاعاتی بر مبنای عوامل و معیار های مؤثر در مکان یابی و تلفیق و همپوشانی آن ها در محیط نرم افزاری ARC GIS و استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) جهت وزن دهی به معیارها و لایه های اطلاعاتی است. در فرآیند کار از نرم افزار EXPERT CHOISE جهت محاسبه اوزان AHP استفاده شده است. یافته های مقاله نشان می دهد که یکی از مؤلفه های جذب جمعیت به سوی شهرهای جدید، میزان بالای کیفیت خدمات ش هری، ره ایی از مش کلات ش هری کلان شهرها و ایج اد محیط ی ساماندهی شده اس ت ک ه کیفی ت زن دگی در آن به مراتب ب الاتر از ش هر م ادر اس ت. بر اساس نتایج سه گزینه به عنوان گزینه های پیشنهادی جهت احداث شهر جدید مطرح شد که گزینه پیشنهادی اول به عنوان گزینه نهایی انتخاب شد.